Maroko. Dziewięć obiektów na liście światowego dziedzictwa UNESCO

Na świecie jest wiele obiektów, które koniecznie trzeba zobaczyć. Za argument często podaje się fakt, ze są one wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Jeśli coś jest na liście UNESCO to jednoznacznie oznacza, że jest wartościowe i niezwykłe, mówiąc oficjalnie – ma wyjątkową powszechną wartość. Jest obowiązkowym punktem wizyty każdego turysty. Zanim wymienię obiekty z tej listy znajdujące się w Maroku, a jest ich dziewięć, wyjaśnię czym jest to UNESCO oraz jego lista klasyfikująca obiekty jako dziedzictwo kulturowe, naturalne i mieszane. Będzie trochę historii, danych i dat a przede wszystkim ciekawych i cennych dla ludzkości miejsc, których konserwacja i ratowanie dla przyszłych pokoleń jest naszym wspólnym obowiązkiem.

UNESCO czyli po angielsku United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization i po polsku Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury jest organizacją wyspecjalizowaną ONZ, które powstało 24 października 1945 r. jako odpowiedź na tragiczne doświadczenia dwóch wojen światowych aby zapobiec ewentualnej kolejnej, zapewnić pokój i bezpieczeństwo międzynarodowe, rozwój współpracy miedzy narodami oraz przestrzeganie praw człowieka. Siedziba znajduje się w Nowym Jorku.

Natomiast UNESCO powstało na mocy konstytucji, która została podpisana 16 listopada 1945 r. w Londynie przez rząd brytyjski a w życie weszła 4 listopada 1946 r. Organizacja ta z siedzibą w Paryżu za cel postanowiła sobie wspieranie współpracy międzynarodowej w dziedzinie kultury, sztuki i nauki oraz wzbudzanie szacunku dla praw człowieka bez względu na kolor skóry, status społeczny i religię. Program UNESCO podejmuje działania na rzecz rozwoju nauki i kultury oraz udziela pomocy materialnej, technicznej i kadrowej w organizowaniu oświaty. Od 2011 r. zrzesza 195 państw. Polska jest jego członkiem od 6 listopada 1946 r. Maroko dołączyło 7 listopada 1956 r.

http://www.unesco.org/new/en/unesco/worldwide/arab-states/morocco/

A jakie były początki powstania listy światowego dziedzictwa?

UNESCO miało promować wolność słowa na świecie a także czuwać nad zachowaniem i ochrona światowej spuścizny książek, dzieł sztuki, zabytków historii i nauki, zlecając zainteresowanym państwom podpisanie odpowiednich konwencji międzynarodowych. Miało wspierać współpracę między narodami we wszystkich dziedzinach działalności intelektualnej, międzynarodową wymianę przedstawicieli oświaty, nauki i kultury oraz wymianę wydawnictw, dzieł sztuki, obiektów zainteresowania nauki i innych materiałów informacyjnych. Doradzało państwom członkowskim w zakresie konserwacji ich dziedzictwa. Organizowano kampanie na rzecz ratowania zabytków zagrożonych zawaleniem, katastrofami naturalnymi czy zalaniem.

Pierwszym takim obiektem jaki udało się uratować były świątynie nubijskie w Abu Simbel w południowym Egipcie zagrożone zalaniem na skutek budowy tamy na Nilu w Asuanie. Kampania na rzecz ich ratowania odbyła się w 1959 r. Kosztowała 80 mln dolarów, z czego połowa została sfinansowana z dotacji 50 państw. Następnie ratowano przed podtopieniem zabytkowe centrum Florencji i Wenecji. W latach 60-tych projektami tymi zainteresował się rząd USA. Na konferencji w Białym Domu utworzony został trust na rzecz światowego dziedzictwa – Trust of World Heritage w celu identyfikacji, monitorowania i zarządzania obiektami naturalnymi i historycznymi. To dało początek ideom tworzenia tego typu list.

Ideę podchwyciła Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) i w 1968 r. zaproponowała swoim członkom podobną inicjatywę. To samo zrobiła Międzynarodowa Rada Zabytków i Miejsc Historycznych (ICOMOS). Grupy eksperckie obu organizacji oraz UNESCO na konferencji ONZ w Sztokholmie w 1965 r. wypracowały Konwencję, która łączyła koncepcję ochrony światowego dziedzictwa naturalnego (ochrona przyrody) i kulturowego (ochrona zabytków).

Dnia 16 listopada 1972 r. w Paryżu na mocy tej Konwencji została ustanowiona Lista światowego dziedzictwa UNESCO. Z dniem 17 grudnia 1975 r. weszła w życie. Do stycznia 2017 r. ratyfikowały ją 193 państwa, wśród których Polska była jednym z pierwszych.

Lista jest wykazem dóbr dziedzictwa kulturowego i naturalnego, które posiadają wyjątkową powszechną wartość na podstawie kryteriów ustalonych przez siebie.

Konwencja

Dziedzictwo kulturowe definiuje Artykuł 1 Konwencji. Są to:

• Zabytki: dzieła architektury, monumentalnej rzeźby lub malarstwa, elementy i budowle o charakterze archeologicznym, napisy, groty i zgrupowania tych elementów, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki;
• Zespoły: budowli oddzielnych lub łącznych, które ze względu na swą architekturę, jednolitość lub zespolenie z krajobrazem mają wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki;
• Miejsca zabytkowe: dzieła człowieka lub wspólne dzieła człowieka i przyrody, jak również strefy, a także stanowiska archeologiczne mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historycznego, estetycznego, etnologicznego lub antropologicznego.

Natomiast dziedzictwo naturalne definiuje Artykuł 2 Konwencji. Są to:

• Pomniki przyrody utworzone przez formacje fizyczne i biologiczne albo zgrupowania takich formacji, przedstawiające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia estetycznego lub naukowego;
• Formacje geologiczne i fizjograficzne oraz strefy o ściśle oznaczonych granicach, stanowiące siedlisko zagrożonych zagładą gatunków zwierząt i roślin, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia nauki lub ich zachowania;,
• Miejsca lub strefy naturalne o ściśle oznaczonych granicach, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia nauki, zachowania naturalnego piękna

W lipcu 2017 r. na światowej liście znajduje się 1056 obiektów w 167 państwach wśród których mamy:

• 832 dziedzictwa kulturowego
• 206 naturalnego (przyrodniczego)
• 35 mieszanych

Zadania Konwencji i prowadzenie listy realizuje specjalny organ wykonawczy – Międzynarodowy Komitet Ochrony Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego ( w skrócie Komitet Światowego Dziedzictwa). Podejmuje on decyzje dotyczące ogólnej polityki i zasad realizacji Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa oraz monitoruje stan obiektów i działania podjęte w celu ich ochrony i zachowania. Zasiadają w nim przedstawiciele z 21 krajów wybierani przez Zgromadzenie Ogólne Państw – Stron Konwencji na okres 6 lat. Jednak większość państw dobrowolnie ustala swoją kadencję by umożliwić członkostwo innym krajom. Sesje komitetu odbywają się co roku. Na nich decyduje się o wpisaniu jakiegoś miejsca na listę światowego dziedzictwa, wpisanie go jako zagrożonego czy skreśleniu z list. 

W 2017 roku miała miejsce 41 sesja Komitetu, która odbyła się w dniach 2 - 12 lipca w Krakowie.

https://41whckrakow2017.pl/pl

http://whc.unesco.org/en/sessions/41COM

Nominacje obiektów i kryteria

O wpisanie obiektów na listę zabiegają Państwa – Strony Konwencji. Nominacje zgłaszane są Konwencji spośród ich obiektów, uznawanych za godne wpisania. Początkowo trafiają one na Narodową Listę Informacyjną (Tentative List). Powinna być ona przygotowana z udziałem władz regionalnych i lokalnych, lokalnych społeczności i organizacji pozarządowych oraz uzupełniana i uaktualniana raz na 10 lat.

Następnie listy te są przesyłane do Centrum Światowego dziedzictwa w języku angielskim lub francuskim.

Tak wygląda obecnie lista Maroka: http://whc.unesco.org/en/tentativelists/state=ma

A tak lista Polski: http://whc.unesco.org/en/tentativelists/state=pl

Potem Państwa - Strony przygotowują wniosek nominacyjny, w którym nominować mogą tylko obiekty z listy. Jeżeli obiekty mają charakter transgraniczny, to mogą być nominowane przez grupę państw. Wniosek nominacyjny musi zawierać nazwę obiektu, jego położenie geograficzne, mapę, opis, historię, podejmowane działania w celu jego ochrony, zarządzanie obiektem, plany rozwoju, zagrożenia i uzasadnienie jego wyjątkowej powszechnej wartości czyli analizę porównawczą obiektu z innymi podobnymi. Następnie jest przesyłany do Centrum Światowego Dziedzictwa. Centrum rejestruje i sprawdza wnioski, po czym wysyła je do oceny ekspertów IUCN i ICOMOS.

Komitet Światowego Dziedzictwa podejmuje decyzję o wpisie na corocznej sesji. Rozpatruje on corocznie maksymalnie 45 wniosków. Od 2002 roku Komitet rozpatruje jeden wniosek z danego kraju, a od 2005 roku dwa - jeden dotyczy dziedzictwa kulturowego lub mieszanego a drugi naturalnego.

O wpisaniu danego obiektu na listę decyduje jego wyjątkowa powszechna wartość i spełnienie przynajmniej jednego z dziesięciu kryteriów kulturowych lub przyrodniczych. 

Jeżeli wniosek o wpisanie danego obiektu na listę nie zostanie uwzględniony, może być złożony ponownie jedynie wtedy gdy zaistnieją wyjątkowe okoliczności: nowe odkrycia, nowe naukowe informacje dotyczące dobra lub inne kryteria niż prezentowane w pierwszym wniosku.

Kryteria kulturowe

I. reprezentować arcydzieło ludzkiego geniuszu twórczego;

II. przedstawiać ważną wymianę ludzkich wartości, na przestrzeni dziejów lub w obszarze danego regionu świata, w zakresie rozwoju architektury lub technologii, w sztukach monumentalnych, urbanistyce lub projektowaniu krajobrazu;

III. przedstawiać unikatowe albo przynajmniej wyjątkowe świadectwo tradycji kulturowej lub istniejącej albo minionej cywilizacji;

IV. przedstawiać szczególny przykład typu budowli, zespołu architektonicznego lub technologicznego albo krajobrazu ilustrującego ważny etap (lub etapy) w historii ludzkości;

V. przedstawiać szczególny przykład tradycyjnego ludzkiego osadnictwa, zagospodarowania ziemi lub morza, reprezentatywny dla danej kultury (lub kultur), albo ludzkiej interakcji ze środowiskiem, szczególnie jeśli stało się ono zagrożone wskutek nieodwracalnej zmiany;

VI. pozostawać w bezpośrednim lub namacalnym związku z wydarzeniami lub żywą tradycją, pomysłowością lub wierzeniami, albo z dziełami artystycznymi lub literackimi o wyjątkowym uniwersalnym znaczeniu (Komitet uznaje, że to kryterium powinno być stosowane w połączeniu z innymi kryteriami).

Kryteria przyrodnicze

VII. obejmować wyjątkowe zjawiska przyrodnicze lub tereny szczególnego naturalnego piękna i o znaczeniu estetycznym;

VIII. przedstawiać szczególne świadectwo ważnych etapów w historii planety, zawierające ślady dawnego życia, istotnych toczących się procesów geologicznych; tworzących formy ukształtowania terenu lub istotne formacje geomorficzne lub fizjograficzne;

IX. przedstawiać szczególny przykład toczących się procesów ekologicznych i biologicznych, istotnych dla ewolucji i rozwoju lądowych, słodkowodnych, przybrzeżnych i morskich ekosystemów lub społeczności roślin i zwierząt;

X. obejmować najważniejsze środowiska przyrodnicze do ochrony różnorodności form życia, łącznie z zagrożonymi gatunkami o uniwersalnej wartości z punktu widzenia nauki i konserwacji przyrody.

Dziewięć obiektów Maroka na liście UNESCO w kolejności wpisania na listę

Dziewięć obiektów Maroka z tej listy, wszystkie w kategorii dziedzictwa kulturowego można zobaczyć na oficjalnej stronie UNESCO pod tym linkiem.

http://whc.unesco.org/en/statesparties/MA/

1. Medyna w Fezie

Wpisana na listę w 1981 r. spełniając kryteria II i V. Opis jej wyjątkowej wartości powszechnej znajduje się na stronie listy UNESCO pod tym linkiem: http://whc.unesco.org/en/list/170

O Fezie pisałam już we wpisie pt. Fez, czyli w labiryncie starej medyny.

Zdjęcia: Krystyna Winnicka

Miasto Fez zostało założona w IX w. i znana jest z siedziby najstarszego uniwersytetu na świecie. Jego okres świetności przypada na panowanie dynastii Marynidów XIII – XIV w. gdy stolica została tutaj przeniesiona z Marrakeszu. Z tego czasu pochodzą fabryki tkanin, największe zabytki w medynie - madrasy, pałace, rezydencje, meczety i fontanny. Chociaż stolica Maroka została przeniesiona w 1912 r. do Rabatu, Fez zachował swój statut kulturowego i duchownego centrum kraju.

Medyna w Fezie jest uważana za jedno z najbogatszych i najlepiej zachowanych historycznych miast świata arabsko-muzułmańskiego. Nieutwardzona przestrzeń miejska zachowuje większość swoich pierwotnych funkcji i atrybutów. Stanowi nie tylko wybitne dziedzictwo architektoniczne, archeologiczne i miejskie, ale także przekazuje styl życia, umiejętności i kulturę, która trwa i odnawia się pomimo ewolucji współczesnych społeczeństw.

2. Medyna w Marrakeszu

Wpisana na listę w 1985 r. spełniając kryteria I, II, IV, V. Opis jej wyjątkowej wartości powszechnej znajduje się na stronie listy UNESCO pod tym linkiem: http://whc.unesco.org/en/list/331

Zdjęcia: Dorota Strzelecka

Marrakesz został założony przez dynastię Almorawidów w latach 1070 – 72. Przez długi czas był ośrodkiem politycznym, gospodarczym i kulturalnym. Był miastem wpływowym w świecie muzułmańskim od Afryki Północnej po Andaluzję. Jest w nim kilka zabytków z tamtego okresu: meczet Koutoubiya z minaretem o wysokości 77m, Kasbah, blanki, monumentalne bramy, ogrody itp. Późniejsze klejnoty architektury obejmują Pałac Bandia, Madrasa Ben Youssef, grobowce Saadytów, kilka wspaniałych rezydencji i Plac Jemaa El Fna – prawdziwy teatr na wolnym powietrzu, który zachwyca odwiedzających.

O placu pisałam już we wpisie pt. Magia Jemaa El Fana w Marrakeszu.

3. Ksar w Ait Bin Haddou

Wpisany na listę w 1987 r. spełniając kryteria IV i V. Opis jego wyjątkowej wartości powszechnej znajduje się na stronie listy UNESCO pod tym linkiem: http://whc.unesco.org/en/list/444

Zdjęcia: Tripadvisor

To najpopularniejszy Ksar w dolinie Ounila. To grupa ziemianek ozdobiona glinianą cegłą – kolektywnych skupiskiem mieszkań otoczonych wysokimi murami obronnymi wzmocnionymi narożnymi wieżami jest tradycyjnym siedliskiem przed-Saharyjskim. Mieszkania tworzą zwartą grupę zamknięta i zawieszoną. Miejscowość Ait ben Haddou w prowincji Ouarzazate jest uderzającym przykładem architektury południowego Maroka. Położona jest u podnóża południowego zbocza Atlasu Wysokiego. 

Najstarsze budowle pochodzą z XVII w. chociaż ich struktura i technika były propagowane dużo wcześniej w południowym Maroku. To jeden z ważnych punktów na szlaku handlowym łączącym starożytny Sudan z Marrakeszem przez dolinę Dra i Przełęcz Tizi-n’Telouet. Obszary społeczne Ksar obejmują meczet, plac publiczny, pola uprawne poza murami obronnymi, fortyfikacje, poddasze na szczycie wioski, dwa cmentarze (muzułmański i żydowski) oraz sanktuarium Sidi Ali Amer.

4. Zabytkowe miasto Meknes

Wpisane na listę w 1996 r. spełniając kryterium IV. Opis jego wyjątkowej wartości powszechnej znajduje się na stronie listy UNESCO pod tym linkiem: http://whc.unesco.org/en/list/793

Zdjęcia: Panoramio.com

Założone w 1061 r. w. przez dynastię Almorawidów jako osada wojskowa. Jej nazwa pochodzi od plemienia berberyjskiego Mekanassa, które zdominowało wschodnie Maroko. Za panowania sułtana Mulay Ismaila (1672-1727), założyciela dynastii Alawitów stało się stolicą i przeżywało okres świetności. Sułtan przekształcił je w imponujące miasto w stylu hiszpańsko – mauretańskim, otoczone murami z wysoką bramą, gdzie połączenie XVII-wiecznej architektury i urbanistyki islamskiej z europejską. Obecność tego historycznego miasta, w którym znajdują się rzadkie szczątki i ważne zabytki zlokalizowane w szybko zmieniającym się środowisku miejskim, nadaje temu miejskiemu dziedzictwu uniwersalną wartość.

5. Stanowisko archeologiczne Volubilis

Wpisane na listę w 1997 r. spełniając kryteria II, III, IV, VI. Opis jego wyjątkowej wartości powszechnej znajduje się na stronie listy UNESCO pod tym linkiem: http://whc.unesco.org/en/list/836

Zdjęcia: Krystyna Winnicka

Niegdyś była tam metropolia rzymskiej prowincji Mauretanii Tingitana założona w III w. p.n.e. Stała się ważnym posterunkiem Imperium Rzymskiego i zyskała wtedy wiele wspaniałych budynków m.in. rzymskie fortyfikacje. Na terenie wykopalisk archeologicznych na żyznym terenie rolniczym o powierzchni 42 ha można zobaczyć ich pozostałości. Archeologiczne ślady tego miejsca świadczą o kilku cywilizacjach. Jest ono przykładem przenikania się kultury rzymskiej i rdzennej. Obszar ze względu na swoją izolację oraz to, że nie był zajęty przez prawie 1.000 lat przedstawia wysoki poziom autentyczności. Jest to jedno z najbogatszych miejsc tego okresu w Afryce Północnej, nie tylko ze względu na ruiny, ale także ze względu na wielkie bogactwo epigraficznych dowodów. 

Do budowy używano marmuru i brązu. Tworzono z nich mozaiki, rzeźby i napisy, które świadczą o tym, że ludzie, którzy tam żyli przez wieki mieli twórczego ducha. Z boku strony znajduje się rzymski wał zbudowany w latach 168 – 169 n.e. Cechy terenu ujawniają dwie formy topograficzne: stosunkowo płaski obszar nachylony w części północno-wschodniej, sektor monumentalny i część sektora łuku triumfalnego, w którym Rzymianie stosowali miejski układ hipodamiczny i obszar bardziej pagórkowaty obejmujący południową i zachodnią część, gdzie przyjęto plan tarasowy.

6. Medyna w Tetuanie (dawne Titawin)

Wpisana na listę w 1997 r. spełniając kryteria II, IV, V. Opis jego wyjątkowej wartości powszechnej znajduje się na stronie listy UNESCO pod tym linkiem: http://whc.unesco.org/en/list/837

Zdjęcia: Panoramio.com

Tetuan miał szczególne znaczenie w świecie islamskim, począwszy od VIII w. ponieważ był głównym punktem kontaktowym między Marokiem a Andaluzją. Po rekonkwiście miasto zostało odbudowane przez andaluzyjskich uchodźców wydalonych z Hiszpanii. Dobrze ilustruje to jego sztuka i architektura, które ujawniają wyraźny wpływ andaluzyjski. 

Chociaż medyna w Tetuanie jest jedną z najmniejszych w Maroku to jest bez wątpienia najbardziej kompletną i w dużej mierze nietknięta przez późniejsze wpływy zewnętrzne. Medyna jest otoczona historycznym murem o długości 5 km i prowadzi do niej siedem bram.

Miasto Tetuan słynie ze szkoły sztuki i rzemiosła (Dar Sanaa) oraz Narodowego Instytutu Sztuk Pięknych, które świadczą o tradycji przodków i otwarciu na świat.

7. Medyna w Essaouirze (dawne Mogador)

Wpisana na listę w 2001 r. spełniając kryteria II, IV. Opis jego wyjątkowej wartości powszechnej znajduje się na stronie listy UNESCO pod tym linkiem: http://whc.unesco.org/en/list/753

Zdjęcia: Krystyna Winnicka

Essaouira dawniej nazywana była Mogador (nazwa pochodzi od fenickiego słowa Migdol oznaczającego "małą fortecę"). Jest wyjątkowym przykładem ufortyfikowanego miasta z końca XVIII wieku, otoczonego murem, zbudowanego zgodnie z zasadami współczesnej europejskiej architektury wojskowej w kontekście północnoafrykańskim. Od czasu swojego powstania był to ważny międzynarodowy port handlowy, łączący Maroko i jego Saharyjską bazę z Europą i resztą świata.

Miasto jest także przykładem ośrodka wielokulturowego, o czym świadczy współistnienie różnych grup etnicznych, takich jak Amazighowie, Arabowie, Afrykanie i Europejczycy, a także religijnych (muzułmanie, chrześcijanie i żydzi).

Essaouira to jedno z Czterech błękitnych miast.

8. Portugalskie miasto Mazagan (część Al-Dżadidy)

Wpisane na listę w 2004 r. spełniając kryteria II, IV. Opis jego wyjątkowej wartości powszechnej znajduje się na stronie listy UNESCO pod tym linkiem: http://whc.unesco.org/en/list/1058

Zdjęcia: Panoramio.com

Portugalska fortyfikacja Mazagan to obecnie część miasta El Jadida. Leży 90 km na południowy zachód od Casablanki. Została zbudowana jako ufortyfikowana kolonia na wybrzeżu Atlantyku na początku XVI wieku. Została przejęta przez Marokańczyków w 1769 roku. Umocnienie z bastionami i murami obronnymi jest wczesnym przykładem renesansowego projektu wojskowego. 

Zachowane budynki portugalskie to cysterna i kościół Wniebowstąpienia, zbudowany w stylu późnego gotyku w stylu manuelińskim. Portugalskie miasto Mazagan - jedno z pierwszych osad portugalskich odkrywców w Afryce Zachodniej na trasie do Indii - jest znakomitym przykładem wymiany wpływów między kulturami europejskimi i marokańskimi, dobrze odzwierciedlonymi w architekturze, technologii i urbanistyce.

Bracia Francisco i Diogo de Arruda zbudowali pierwszą cytadelę w 1514 roku. W latach 1541-1548, zgodnie z planami włoskiego architekta Benedetto da Ravenna, Joao Ribeiro i Juan Castillo rozszerzyli cytadelę, przekształcając ją w fortyfikację w kształcie gwiazdy.

Mazagan jest lepiej zachowany niż inne portugalskie fortyfikacje w Maroku. Większość innych portugalskich obiektów na świecie przeszła wiele zmian.

9. Rabat – nowoczesna stolica i historyczne miasto

Wpisany na listę w 2012 r. spełniając kryteria II, IV. Opis jego wyjątkowej wartości powszechnej znajduje się na stronie listy UNESCO pod tym linkiem: http://whc.unesco.org/en/list/1401

Zdjęcia: Dorota Strzelecka

Rabat – stolica Maroka znajduje się na wybrzeżu Atlantyku w północno-zachodniej części kraju i jest wynikiem płodnej wymiany między przeszłością arabsko-muzułmańską a zachodnim modernizmem. Miasto na nowo zostało stworzone i zbudowane pod francuskim protektoratem w latach 1912-1930, w tym na terenach królewskich i administracyjnych, zabudowaniach mieszkaniowych i komercyjnych oraz ogrodach botanicznych i rekreacyjnych Jardins d'Essais. To także starsze części miasta z XII wieku. Nowe miasto jest jednym z największych i najbardziej ambitnych nowoczesnych projektów miejskich wybudowanych w Afryce w XX wieku i prawdopodobnie najbardziej kompletnych. Starsze części to Meczet Hassana (rozpoczęty w 1184 r.), wały i bramy Almohadu, jedyne zachowane części projektu dla wielkiej stolicy kalifatu Almoad, a także pozostałości z mauretańskiego lub andaluzyjskiego księstwa z XVII wieku.

Współczesny Rabat charakteryzuje się spójnością przestrzeni publicznych oraz wprowadzaniem w życie idei zdrowia publicznego (usługi, rola roślinności itp.). Siedlisko jest zilustrowane kwaterami z wyraźnie zaznaczonymi tożsamościami: Medina i Kasbah, dzielnice mieszkalne i mieszczańska zabudowa nowoczesnego miasta, a wreszcie neo-tradycyjna dzielnica Habous de Diour Jamaâ. Miasto obejmuje pełną gamę monumentalnych, architektonicznych i dekoracyjnych elementów z różnych wcześniejszych dynastii.

O Rabacie już pisałam we wpisie Rabat stolicą Maroka. 

Spośród tych dziewięciu obiektów jak na razie miałam okazję zobaczyć i fotografować tylko dwa. Mam nadzieje, że uda mi się kiedyś te wszystkie nadrobić.

Jeśli byłeś w Maroku, to które obiekty widziałeś? Czy zasłużyły na zaszczytne miejsce na liście UNESCO? Są bez wątpienia przepełnione historią, wielokulturowością, talentem architektów. Odwiedzając je na pewno można poczuć się jakby się cofnęło w czasie.